DELFT - Toen paus Gregorius XIII in 1582 besloot een nieuwe kalender in te voeren, braken in diverse steden in Europa rellen uit. Met de invoering van de gregoriaanse kalender schrapte de paus in ??n pennenstreek tien dagen.
Op donderdag 4 oktober volgde vrijdag 15 oktober 1582. Dat kon toch zo maar niet, tien dagen verdwenen! Dat betekende tien dagen korter leven!
Inmiddels weten we wel beter: de kalender zegt niets over verleden, heden of toekomst, maar is een puur menselijke uitvinding. Een toekomstige aanpassing van de tijd of de kalender zal geen enkele ophef veroorzaken, verzekert Erik Dierikx van het Nederlands Meet Instituut.
Het NMI houdt voor het hele land de offici?le tijd in de gaten en in de nacht van 31 december op 1 januari is het weer zover: we krijgen er een seconde bij, een schrikkelseconde. ,,Het gebeurt ongeveer eens per anderhalf jaar en moet ervoor zorgen dat de wereldtijd weer aansluit bij de omwentelingssnelheid van de aarde.??
Want hoewel wij nog steeds een etmaal tellen als 24 uur, is steeds nauwkeuriger te meten dat de aarde zich daar niet exact aan houdt. ,,Voor het dagelijks leven heeft het weinig effect, maar de precieze tijd is wel van belang voor instanties die de tijd gebruiken om mee te werken.??
Dat geldt bijvoorbeeld voor banken, die bij grote transacties heel nauwkeurig willen weten hoe laat die hebben plaatsgevonden. Maar ook Holland Casino maakt gebruik van de offici?le tijd die bij het NMI in Delft wordt bewaakt. ,,De casino?s hebben een jackpot die in diverse vestigingen kan vallen. Dan wil je natuurlijk wel weten wie ?cht het eerste was.??
De Egyptenaren en Romeinen legden de basis voor de moderne kalender. Aan keizer Julius Caesar heeft het Westen de maandindeling te danken, al begon het jaar bij de Romeinen in maart. In de namen september (septem, zeven), oktober (octo, acht), november (novem, negen) en december (decem, tien) valt dat nu nog steeds te merken.
De noodzaak van ??n standaardtijd ontstond pas in de 17de eeuw: de Nederlander Christiaan Huygens maakte een nauwkeurig slingeruurwerk, maar w?lke tijd moest de klok nauwkeurig aangeven? Als basis gold de zonnetijd, met de zon op haar hoogste punt op twaalf uur in de middag. Dat bleek in de loop van het jaar echter ruim een half uur te kunnen verschillen.
In de praktijk gold de klok van de Westertoren als maatstaf. Het scheelt al heel wat wanneer iedereen dezelfde zonnetijd aanhoudt, zodat je bijvoorbeeld goede afspraken kunt maken wanneer de trein vertrekt. Niet voor niets bepaalt het spoorwegreglement van 1866 dat ieder station de Amsterdamse tijd moet aanhouden.
Op de Internationale Meridiaan Conferentie in 1884 viel het besluit tot wereldwijde standaardisatie van de tijd en deden de nu bekende tijdzones hun intrede. Ook dat leidde in Nederland tot debat.
Op 19 april 1892 bepaalde de regering dat Nederland de Britse Greenwich-tijd moest aannemen, maar grote steden hadden de voorkeur voor de Midden-Europese tijd, die ook gold voor belangrijke handelspartner Duitsland. In 1908 werd vervolgens wel besloten dat overal in Nederland ??n en dezelfde tijd moest gelden, maar niet w?lke. De Duitse bezetting in 1940 liet Nederland definitief overstappen op de Midden-Europese tijd zoals we die nu kennen.
Er is in de afgelopen eeuwen zoveel geknoeid met de tijd, dat niemand er tegenwoordig meer een seconde van wakker ligt als er soms een seconde extra nodig is om de tijd niet uit de pas te laten lopen. Laat staan dat we daar nog de straat voor opgaan.
De aarde lijkt overzichtelijk, maar is een stuk grilliger
Wie zich de aardrijkskundelessen van vroeger nog herinnert, weet dat de wereld er tamelijk overzichtelijk uitziet: de aarde draait om zijn as in 24 uur. Dat is een dag. De aarde draait in 365 dagen om de zon. Dat is een jaar.
Maar dan beginnen de problemen: de aarde doet niet precies 365 dagen over een rondje en dus is er een schrikkeldag nodig: 29 februari. Die is er bijna altijd eens in de vier jaar. Dankzij deze noodoplossing sluit de menselijke kalender goed aan bij wat de aarde jaar in jaar uit uitspookt in het heelal. Zonder het schrikkeljaar en de schrikkeldag op 29 februari, zou in de loop der eeuwen de datum erg uit de pas gaan lopen met de seizoenen.
Er is ook een probleem met de lengte van de dag: die is niet precies 24 uur, maar varieert, bijvoorbeeld door temperatuurwisselingen, het smelten van poolijs of grote aardbevingen. Het effect is klein, maar aanwezig. Zo veroorzaakte de rampzalige aardbeving op 26 december 2004 in Azi? niet alleen een tsunami met ruim 230.000 doden, maar had die ook een kleiner, curieuzer effect.
Oorzaak van de beving was zoals altijd het botsen van twee platen van de aardkorst. De verschuiving was zo groot dat de aarde er iets sneller van is gaan draaien. Het effect is te vergelijken met een kunstschaatsster bij een pirouette: als zij haar armen dichter bij het lichaam houdt, draait zij sneller. Omgekeerd werkt het ook: wanneer het ijs van de polen smelt en het water naar de evenaar stroomt, wordt de aardbol daar iets dikker en gaat die langzamer draaien. Vergelijk: de kunstschaatsster beweegt haar armen naar buiten.
De NASA heeft berekend dat door de aardbeving tijdens kerst 2004 de daglengte met 2,68 microseconde is gekrompen. Om dergelijke effecten te compenseren, is er iets bedacht om de klok weer in de pas te laten lopen. Dat is de schrikkelseconde: een extra tel, of ??n tel minder, om de menselijke tijd weer in de pas te laten lopen met de draaisnelheid van de aarde. Komende jaarwisseling is het weer zover: de klok tikt op 31 december om middernacht van 23.59.59 naar 23.59.60 en dan pas naar 00.00.00. E?n seconde extra dus, in de hele wereld op hetzelfde moment.
Wetenschappers bepalen hoe laat het is
Of het weer tijd is voor een extra seconde, wordt bepaald door het International Earth Rotation and Reference Systems Service. Het bureau bepaalt de stand van de aarde ten opzichte van het heelal en ziet zo of de tijd die de mens op aarde gebruikt afwijkt van de astronomische tijd. Als het verschil is opgelopen tot een seconde, kondigt het bureau een schrikkelseconde af. Dat gaat met een verbazingwekkend gemak. Het is een korte mededeling: op 31 december wordt om 23.59.59 uur een positieve seconde toegevoegd aan de wereldtijd. Punt.
Een negatieve seconde zou in theorie ook kunnen, als de aarde zo langzaam is gaan draaien, dat de menselijke wereldtijd te snel telt.
De landelijke meetinstituten hoeven geen moeilijke handelingen te doen in het holst van de nacht: alles gaat automatisch. Sinds de invoering van de schrikkelseconde in 1972 zijn 23 seconden toegevoegd, gemiddeld eens per anderhalf jaar.
Op donderdag 4 oktober volgde vrijdag 15 oktober 1582. Dat kon toch zo maar niet, tien dagen verdwenen! Dat betekende tien dagen korter leven!
Inmiddels weten we wel beter: de kalender zegt niets over verleden, heden of toekomst, maar is een puur menselijke uitvinding. Een toekomstige aanpassing van de tijd of de kalender zal geen enkele ophef veroorzaken, verzekert Erik Dierikx van het Nederlands Meet Instituut.
Het NMI houdt voor het hele land de offici?le tijd in de gaten en in de nacht van 31 december op 1 januari is het weer zover: we krijgen er een seconde bij, een schrikkelseconde. ,,Het gebeurt ongeveer eens per anderhalf jaar en moet ervoor zorgen dat de wereldtijd weer aansluit bij de omwentelingssnelheid van de aarde.??
Want hoewel wij nog steeds een etmaal tellen als 24 uur, is steeds nauwkeuriger te meten dat de aarde zich daar niet exact aan houdt. ,,Voor het dagelijks leven heeft het weinig effect, maar de precieze tijd is wel van belang voor instanties die de tijd gebruiken om mee te werken.??
Dat geldt bijvoorbeeld voor banken, die bij grote transacties heel nauwkeurig willen weten hoe laat die hebben plaatsgevonden. Maar ook Holland Casino maakt gebruik van de offici?le tijd die bij het NMI in Delft wordt bewaakt. ,,De casino?s hebben een jackpot die in diverse vestigingen kan vallen. Dan wil je natuurlijk wel weten wie ?cht het eerste was.??
De Egyptenaren en Romeinen legden de basis voor de moderne kalender. Aan keizer Julius Caesar heeft het Westen de maandindeling te danken, al begon het jaar bij de Romeinen in maart. In de namen september (septem, zeven), oktober (octo, acht), november (novem, negen) en december (decem, tien) valt dat nu nog steeds te merken.
De noodzaak van ??n standaardtijd ontstond pas in de 17de eeuw: de Nederlander Christiaan Huygens maakte een nauwkeurig slingeruurwerk, maar w?lke tijd moest de klok nauwkeurig aangeven? Als basis gold de zonnetijd, met de zon op haar hoogste punt op twaalf uur in de middag. Dat bleek in de loop van het jaar echter ruim een half uur te kunnen verschillen.
In de praktijk gold de klok van de Westertoren als maatstaf. Het scheelt al heel wat wanneer iedereen dezelfde zonnetijd aanhoudt, zodat je bijvoorbeeld goede afspraken kunt maken wanneer de trein vertrekt. Niet voor niets bepaalt het spoorwegreglement van 1866 dat ieder station de Amsterdamse tijd moet aanhouden.
Op de Internationale Meridiaan Conferentie in 1884 viel het besluit tot wereldwijde standaardisatie van de tijd en deden de nu bekende tijdzones hun intrede. Ook dat leidde in Nederland tot debat.
Op 19 april 1892 bepaalde de regering dat Nederland de Britse Greenwich-tijd moest aannemen, maar grote steden hadden de voorkeur voor de Midden-Europese tijd, die ook gold voor belangrijke handelspartner Duitsland. In 1908 werd vervolgens wel besloten dat overal in Nederland ??n en dezelfde tijd moest gelden, maar niet w?lke. De Duitse bezetting in 1940 liet Nederland definitief overstappen op de Midden-Europese tijd zoals we die nu kennen.
Er is in de afgelopen eeuwen zoveel geknoeid met de tijd, dat niemand er tegenwoordig meer een seconde van wakker ligt als er soms een seconde extra nodig is om de tijd niet uit de pas te laten lopen. Laat staan dat we daar nog de straat voor opgaan.
De aarde lijkt overzichtelijk, maar is een stuk grilliger
Wie zich de aardrijkskundelessen van vroeger nog herinnert, weet dat de wereld er tamelijk overzichtelijk uitziet: de aarde draait om zijn as in 24 uur. Dat is een dag. De aarde draait in 365 dagen om de zon. Dat is een jaar.
Maar dan beginnen de problemen: de aarde doet niet precies 365 dagen over een rondje en dus is er een schrikkeldag nodig: 29 februari. Die is er bijna altijd eens in de vier jaar. Dankzij deze noodoplossing sluit de menselijke kalender goed aan bij wat de aarde jaar in jaar uit uitspookt in het heelal. Zonder het schrikkeljaar en de schrikkeldag op 29 februari, zou in de loop der eeuwen de datum erg uit de pas gaan lopen met de seizoenen.
Er is ook een probleem met de lengte van de dag: die is niet precies 24 uur, maar varieert, bijvoorbeeld door temperatuurwisselingen, het smelten van poolijs of grote aardbevingen. Het effect is klein, maar aanwezig. Zo veroorzaakte de rampzalige aardbeving op 26 december 2004 in Azi? niet alleen een tsunami met ruim 230.000 doden, maar had die ook een kleiner, curieuzer effect.
Oorzaak van de beving was zoals altijd het botsen van twee platen van de aardkorst. De verschuiving was zo groot dat de aarde er iets sneller van is gaan draaien. Het effect is te vergelijken met een kunstschaatsster bij een pirouette: als zij haar armen dichter bij het lichaam houdt, draait zij sneller. Omgekeerd werkt het ook: wanneer het ijs van de polen smelt en het water naar de evenaar stroomt, wordt de aardbol daar iets dikker en gaat die langzamer draaien. Vergelijk: de kunstschaatsster beweegt haar armen naar buiten.
De NASA heeft berekend dat door de aardbeving tijdens kerst 2004 de daglengte met 2,68 microseconde is gekrompen. Om dergelijke effecten te compenseren, is er iets bedacht om de klok weer in de pas te laten lopen. Dat is de schrikkelseconde: een extra tel, of ??n tel minder, om de menselijke tijd weer in de pas te laten lopen met de draaisnelheid van de aarde. Komende jaarwisseling is het weer zover: de klok tikt op 31 december om middernacht van 23.59.59 naar 23.59.60 en dan pas naar 00.00.00. E?n seconde extra dus, in de hele wereld op hetzelfde moment.
Wetenschappers bepalen hoe laat het is
Of het weer tijd is voor een extra seconde, wordt bepaald door het International Earth Rotation and Reference Systems Service. Het bureau bepaalt de stand van de aarde ten opzichte van het heelal en ziet zo of de tijd die de mens op aarde gebruikt afwijkt van de astronomische tijd. Als het verschil is opgelopen tot een seconde, kondigt het bureau een schrikkelseconde af. Dat gaat met een verbazingwekkend gemak. Het is een korte mededeling: op 31 december wordt om 23.59.59 uur een positieve seconde toegevoegd aan de wereldtijd. Punt.
Een negatieve seconde zou in theorie ook kunnen, als de aarde zo langzaam is gaan draaien, dat de menselijke wereldtijd te snel telt.
De landelijke meetinstituten hoeven geen moeilijke handelingen te doen in het holst van de nacht: alles gaat automatisch. Sinds de invoering van de schrikkelseconde in 1972 zijn 23 seconden toegevoegd, gemiddeld eens per anderhalf jaar.
